Çinko'nun Sağlığımız İçin Önemi, Çinko Yüksekliği ve Çinko Düşüklüğü

Çinko eser elementtir (vücutta az miktarda bulunur ve  gereklidir). Vücutta demir’den sonra en fazla bulunan eser elementtir ve başlıca eritrositler, prostat, semen, karaciğer, böbrek,  hipokampus, retina, kemik  ve kas dokusunda bulunur. Alyuvarlar’daki (Eritrositler) çinko miktarı, plazmadan yaklaşık 10 kat daha fazladır.

Vücutta  çok  önemli  görevleri  vardır.  300  civarında  enzim  (karbonik    anhidraz,  alkalen  fosfataz, laktat dehidrogenaz, süperoksid dizmutaz,DNA polimeraz, RNA polimeraz, karboksipeptidaz, alkol dehidrogenaz …)  ve bir çok hormonun üretiminde (testosteron gibi) rol alır.

Vücudumuzun meşhur enzimlerinden ALP yani alkalen fosfataz, nükleotidler,proteinler ve alkaloidler gibi çeşitli maddelerden fosfat gruplarını koparan hidrolaz tipinde bir enzimdir. Bazik pH’da yani alkali ortamda daha etkili olduğundan bu isim verilmiştir. Çinko bu enzimin çalışması için geçerlidir ve eksikliğinde ALP seviyeleri düşük bulunur.

Başlıca görevleri 

RNA, DNA ve  protein sentezi, porfirin metabolizmasının düzenlenmesi, insülinin  aktivasyonu,  Vitamin A’nın  hücrelere  taşınması  ve  kullanımı,  yaraların iyileşmesi, hücrelerin bölünerek çoğalabilmesi (IGF-1 sentezini ve etkisini artırır), koku ve  tad alma  (özellikle  tuzlu  tadın farkına  varabilme),  sperm  yapımı,  bağışıklık  sisteminin  güçlendirilmesi,  davranış  ve öğrenme performansının artışı, anne karnındaki ve doğmuş bebek ve çocukların büyüme ve gelişimi, kanda yağların taşınması olarak sayılabilir.

Çinko  eksikliği,  Türkiye  ve Dünya’ da  en  sık  gözlenen mineral  eksikliklerinden  biridir. Ülkemizde  tarım  yapılan  topraklardaki  çinko  miktarı  yüksek  değildir. Çinkolu  kapların  ve çinko  su  borularının  da  artık  kullanımdan  kalkmış  olması  çinko  eksikliğine  katkıda bulunmaktadır.

Günde ortlama alınması gereken çinko miktarı yetişkinlerde 10-15 mg,gebelerde 20 mg kadardır. Diyette fosfat,fiber,fitatlar,kalsiyum ve bakır fazla ise çinko emilimi azalır. Diyetle alınan çinkonun ortalama % 30’e emilir. Kanda başlıca albümin (% 50-70), ?2-makroglobülin (%30-40),çok daha az olarak da transferin ve serbest amino asitlerle taşınır.

Çinko eksikliği ile giden durum ve hastalıklar

• Alkolizm
• Kronik hastalıklar
• Stres
• Travma  
• Cerrahi
• Malabsorbsiyon
• Vejeteryanlık
• Total parenteral beslenme
• Penisilamin tedavisi sonrası
• Decubitis ülserleri   
• Anoreksiya
• Akrodermatitis enteropatika * ( en ünlü çinko eksikliği hastalığı)
• Tifo
• Akciğer tüberkülozu
• Çeşitli dermatolojik bozukluklar
• Hastanede yatış süresinin uzaması 
• Tetrasiklin alımı
• Büyüme geriliği  
• Erkek hipogonadizm ve hipospermisi
• Gece körlüğü 
• Kronik karaciğer hastalıkları 
• Kronik Böbrek hastalıkları
• Toprak yeme
• Talasemi
• Orak hücreli anemi
• Gebelik
• Oral kontraseptif ilaçlar
• aşlılık
• Neoplastik ve inflamatuar (Romatizmal hastalıklar, SLE,RA…) : Bu hastalıklarda çinko eksikliğinin olası sebepleri anoreksi, açlık ve interlökin-? (IL-?) tarafından çinkonun idrarla atılımının uyarılmasıdır.

Çinko yüksekliği ile giden durum ve hastalıklar

Hemoliz  (Eritrositlerdeki  çinko düzeyi plazmanın yaklaşık 10 katı kadar olduğundan,  hemoliz plazma çinko düzeyini önemli  ölçüde  artırır.  Bu  nedenle  serum  30  dk  içinde,  hemoliz edilmeden ayrılmalıdır) 

• Wilson hastalığı tedavisi sırasında fazla çinko verilmesi
• Aşırı çinkolu ilaç alımı (vitamin, çinko katkılı ilaçlar) 
• Galvanizli kaplarla temas etmiş yiyeceklerin tüketilmesi  
• Uzun dönem yüksek çinko alımı ( >150mg / gün 4sekonder bakır eksikliği)
• Düşük HDL
• Gastrik erozyon
• İmmun sistem bozuklukları  

Numune :  Serum veya EDTA’lı plazma

• Serum için numune tüpleri nitrik asitle yıkanmış ve distile su ile durulanmış olmalı veya ticari metal free tüplere alınmalıdır.
• Numune hemen santrifüj edilmelidir ( 20 dk içinde hücrelerden ayrılmalıdır)
• Hasta 10 saat aç olmalıdır.
• Numune tüpü oda ısısında 8 saate kadar, buzdolabında 4 güne kadar stabil kalabilir.

Referans Değerler

Serumda çinko konsantrasyonu, pıhtılaşma esnasında trombositlerin parçalanması, hemoliz ve serumun plazmaya oranla daha az dilüe olması nedeniyle plazmadakinden yaklaşık %15 daha yüksektir.)

Serum;

1-15 yaş :  60-135 ug/dl 

> 15 yaş :  70-150 ug/dL 

İdrar : 250-850 ug/L  

RBC çinko : 1000-2000 µg/dl

İnterferanslar : Sabah 08:00 ve akşam 18:00 de serum düzeyleri maksimumdur ( sabah saatlerinde kan alınmalıdır)

Yemek yeme ile çinko seviyesi düşer 

Çinko düzeyi için hangi testleri kullanalım

Günümüzde her ne kadar çinko eksikliğinin değerlendirilmesinde en sık serum-plazma çinko düzeyi kullanılıyorsa da aslında istenmesi gereken serum veya plazma değil,eritrosit içi yani RBC çinko testidir çünkü;

Plazma veya serum çinko testleri vücut çinko seviyelerini tam olarak yansıtamaz.  Kandaki çinko büyük oranda albümin ile taşındığından, nefroz,siroz ve malnütrisyon gibi albümin düzeyinin  düşük olduğu durumlarda serum çinko düzeyleri de yalancı  düşük bulunur.

Birçok ilaç (kortikosteroidler, gonadal hormonlar, tetrasiklinler..) dolaşımdaki çinko düzeyini azaltırlar.

Enfeksiyon ve inflamasyon durumları da plazma çinko düzeyini üstte saydığım anoreksiya,malnutrisyon ve IL-1 nedeniyle düşürür.

Plazma çinko düzeyi diürnal varyasyon gösterir. Yemeklerden sonra plazmaçinko düzeyi düşer, kısa süreli  açlık durumlarında ise artar.

Tüm bu faktörler RBC çinko testinin kullanılması ile elimine edilebilir ve vücut çinko düzeyi hakkında çok daha sağlıklı bilgi edinilmiş olur.

Çinko Eksikliği ile ; 

Deneysel  olarak  hafif  çinko  eksikliği  oluturulan  bireylerde  oligospermi,  ağırlık kaybı hiperamonyemi ve  düşük  etanol  toleransı  gözlenmiştir.  

Orta    derece    çinko    eksikliği    çocuklar    ve    adolesanlarda  büyüme    gecikmesierkeklerde    hipogonadizm,    hafif    dermatit,    iştah    kaybı,    gecikmiş  yara  iyileşmesi,anormal    karanlık    adaptasyonu,   mental    letarji    ve    immün    yanıt    bozukluğu    ile karakterizedir.  Alkalen fosfataz enzim aktivitesi düşük her hastada çinko eksikliği araştırılmalıdır.

Şiddetli  çinko  eksikliğinin  belirtileri  büllöz püstüler  dermatit,  alopesi,  ağırlık  kaybı diyare, nöropsikiyatrik bozukluklar ve yineleyen infeksiyonları içerir.

Özet

Çinko eksikliğinden şüphelenilen durumlarda serum çinko değil RBC çinko testi istenmesi daha sağlıklı bilgi verir.

Vücudumuzun günlük çinko ihtiyacı ortalama 15 mg’dır. Çinko eksikliğinden korunmak için aşağıda saydığım en fazla çinko içeren gıdaları tüketebilirsiniz.