Besin Zehirlenmesi Nedir? Belirtileri ve Tedavisi Nasıldır?

Yaz aylarında daha sık görülmekle birlikte yılın her zamanı da görülebilmektedir.Hemen her yaş grubu ve cinsiyeti etkilediğinden genel bir sağlık sorunudur. Besin zehirlenmesinin ne olduğu, belirtileri ve tedavisi hakkında aşağıdaki yazımızda merak ettiğiniz tüm bilgileri bulabilirsiniz.

Besin Zehirlenmesi Nedir?

Besin zehirlenmesi bakteri, virüs,parazit veya çeşitli toksinler içeren gıdaların yenmesiyle meydana gelen hastalıktır.

Besinlerin yanlış muhafaza edilmesi ve pişirilmesi, hijyenik olmayan şekilde hazırlanması,ellenmesi ve kontamine edilmesi besin zehirlenmesi etkenleri arasındadır.Besin zehirlenmesi ve buna bağlı gelişen ishal, bulantı ve kusma gibi şikayetler çoğu zaman sağlığımız ve iş gücünde kayıpla sonuçlanmaktadır.

Besin zehirlenmesi salgın olarak da görülebilir, bir veya bir kaç kişiyi de etkileyebilir.

Sosyoekonomik seviye arttıkça besin zehirlenmesi sıklığı da düşer.Asitli ortamlar veya gıdalar besin zehirlenmesi görülme sıklığını azaltır.

Besin zehirlenmesi belirtileri, etkeni içeren gıdanın alınmasından sonra birkaç saat veya gün içinde başlayabilir. Şikayetler, zehirlenmeye neden olan gıdanın alınmasından sadece 1 saat sonra (Örn.Stafilokok aureus) başlayabildiği gibi Hepatit A virüsü enfeksiyonunda olduğu gibi 28 gün sonra da belirtiler görülebilir.

Besin zehirlenmesi sonrası belirtilerin görülme süresi çoğu zaman doktorlar için tanıda önemli bilgiler vermektedir. Bu tür bir rahatsızlık geçirildiğinde hangi durumlarda doktora gidilmesi ve hangi tahlillerin yapılması büyük önem taşır.Bilinçsizce kullanılan ilaçlar besin zehirlenmesine bağlı gelişen bazı rahatsızlıklara olumsuz etkide bulunabilir. 

Doktora danışılmadan antibiyotik, ishal durdurucu ve benzeri ilaçlar kullanılmamalıdır.Çoğunlukla  besin zehirlenmesi  hafif belirtilerle geçer ve tedavi  gerekmez.
İshal şikayeti ile gidilen bazı sağlık merkezlerinde kimi zaman herhangi bir tahlil yapılmadan direkt ilaç başlanabilmektedir.

Bu çok istediğimiz bir durum değildir. Bu tür rahatsızlıklarda tercihen bir enfeksiyon hastalıkları kliniğine başvurmakta yarar vardır.Yapılacak muayene ve tahliller sonrası gerek görülürse tedaviye başlanmalıdır.

Besin Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir?

Beliritler çoğunlukla ani başlar etkene bağlı olarak belirtilerin görülme süresi değişiklik gösterse de en yaygın olarak 1 saat ile 3 gün içinde görülür.
Besin zehirlenmesinde en sık görülen belirtiler:

• Bulantı
• Kusma
• Sulu ishal
• Karın ağrısı, Kramp
• Ateş

İshal kimi zaman kanlı ve bol mukuslu olabilir. Çoğunlukla besin zehirlenmesi hafif belirtilerle geçer ve tedavi gerekmez.Ancak hastalık uzadığında ve ilerlediğinde aşırı sıvı kaybına bağlı dehidratasyon, yüksek ateş, baş dönmesi, bilinç kaybı gibi daha ciddi belirtiler görülebilir.

Besin Zehirlenmesinde Hangi Durumlarda Doktora Gidilmelidir?

Sık kusma ve aşırı sıvı kaybı, ağızdan sıvı alımında zorluk, kanlı kusma, kanlı ishal, 3 gün ve üstü ishalin sürmesi, ileri derecede karın ağrısı veya kramplar, 38.5 ve üstü ateş tarzında belirtiler vücudun dehidrate kaldığını gösterir.

Bu bulgulara ilave olarak aşırı susuzluk hissi, ağız kuruluğu, idrara çıkamama veya çok az çıkma, ağır derecede halsizlik,Baş dönmesi, bulanık görme, kas güçsüzlüğü ve karıncalanma hissi gibi nörolojik şikayetler de ilave olduğunda durumun ciddiyetini göstermektedir.

Siz veya çevrenizdeki yakınlarınızdan biri bu tür belirti ve şikayetleriniz olduğunda en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalısınız.

Kimler Besin Zehirlenmesi Yönünden Daha Çok Risk Altındadır?

İmmün sistemi (bağışıklık sistemi) zayıf olan ve immün yetmezlikli kişiler, bebekler ve küçük çocuklar, hamileler ve yaşlı bireyler daha fazla risk altındadır. Besin zehirlenmelerinde mide asiditesinin varlığı önemli bir koruyucu unsurdur. Gereksiz  ve doktora danışmadan  mide asiditesini azaltan ilaçların kullanılması mide asit salgısını azaltarak besin zehirlenmelerine karşı vücudumuzun direncini ırabilir.

Benzer şekilde bilinçsizce ve doktora danışmadan antibiyotik kullanımı da normal bağırsak florasına zarar vererek vücudumuzu besin zehirlenmelerine karşı savunmasız hale getirebilir.

Besin Zehirlenmesinden Korunmak İçin Alınacak Tedbirler Nelerdir?

• Sebze ve meyveler  tüketilmeden önce  özenle yıkanmalıdır.Kırık, çatlak,tavuk dışkısı ile kirlenmiş yumurta tüketilmemeli ve ellenmemelidir. Ellendiyse eller usulüne uygun olarak sabunla dikkatle yıkanmalıdır.Yumurtalar tüketilmeden önce yıkanmalıdır.
• Dondurulmuş  gıdaları satın alırken son kullanım tarihleri kontrol edilmelidir.Dondurulmuş ürünler çözüldükten sonra asla tekrar dondurulmamalıdır.
• Konserve tüketmeden önce  alt ve üst kapaklarının şişkin olup olmadığı kontrol edilmelidir.Kapağı şişkin, kutusu zedelenmiş, kapağı gevşemiş  veya önceden açılmış olan konserveler tüketilmemelidir.
  Kaynağı belli olan ve orijinal ambalajında olan içme suları tüketilmelidr. Herhangi bir şüphe durumunda içmeden önce su kaynatılmalıdır.
• Dışarıda ve açıkta satılan gıdalar tüketilmemelidir.Gıdalar satın alındıktan sonra derhal buzdolabında saklanmalıdır.Çiğ gıdalar ile pişmiş gıdalar buzdolabında birbirlerine temas etmeyecek şekilde saklanmalıdır.
• Çiğ ete temas sonrası eller ve etin temas ettiği yüzeyler hijyen kurallarına özen göstererek yıkanmalıdır.Mangal veya ızgara yaparken çiğ et ve pişmiş etlerin maşaları farklı olmalıdır.
• Dondurulmuş besinler, buzdolabında yada mikrodalga fırında çözdürülmelidir.Çözdürme işlemi oda sıcaklığında yada gıdaları kalorifer ve soba gibi yüzeylerin üzerinde bekletilerek uygulanmamalıdır.
• Pişirilmiş yemekler ilk pişirmenin ardından en fazla bir kere daha ısıtılmalıdır.Yemeklerin arka arkaya ısıtılmasından sakınılmalıdır.Mümkünse yemekler günlük olarak hazırlanmalı, artan yemeklerde yeniden ısıtma söz konusu olacaksa bir kereden fazla tekrar ısıtma işlemi yapılmamalıdır.
• Gıdaların hazırlık, pişirme ve servis işlemleri sırasında hijyen kurallarına uyulmalıdır.Et ve sebzelerin doğrandığı tahta ve yüzeylerin temizliğine özen gösterilmelidir.
• Mutfak ve masaların temizliğinde kullanılan bezlerin temizliği çok önemlidir.Bu bezler düzenli olarak yıkanmazsa mikrop yuvası olabilir.

Besin Zehirlenmesi Etkenleri Nelerdir?

Besin zehirlenmesine çeşitli mikroorganizmalar ve toksinler yol açabilir.Bakteriler, virüs ve parazitler besin zehirlenmesine yol açabilmektedir.

Besin zehirlenmesinin etkenine göre belirtilerin görülme süresi, belirtilerin şekli, hastalığın seyri, tanı ve tedavisi farklılık gösterebilmektedir.

Bu  nedenle kişilerin tedavisine başlanmadan önce yapılacak muayene ve mikrobiyolojik tahliller önemlidir.Besin zehirlenmesine yol açan başlıca etkenler, bulaş yolları ve belirtilerinin görülme süreleri aşağıda belirtilmiştir.

Besin zehirlenmesi  etkenleri belirtilerinin görülme süresine göre sıralanmıştırEtkenin vücuda  girmesinden sonra en kısa sürede belirti veren etkenden daha  geç  sürede belirti veren etkene göre sıralama yapılması hedeflenmiştir.

Staphylococcus aureus   

Maruziyet sonrası en hızlı belirti veren besin zehirlenmesi etkenidir. Sıklıkla karşılaştığımız bir besin zehirlenmesi türüdür. Bakterinin ürettiği enterotoksin hastalıktan sorumludur.
Staphylococcus aureus bir bakteridir.Vücuda girdikten sonra 1 ile 6 saat arasında belirtileri başlar.Etler,et ürünleri, salatalar, kremalı soslar, kremalı pastalar bulaş için uygun ve bakterinin kolaylıkla üreyebildiği besinlerdir.

Proteinden zengin ve şeker içeren besinler özellikle buluşlardan sorumludur.Gıda üretiminde ve servisinde çalışanların öksürük, hapşırması sonrası bulaş ortaya çıkabilmektedir.Bulaşa yol açan gıdanın dış görünümü, kokusu normaldir.Zehirlenme her mevsimde görülebilir.

Bakterinin ürettiği toksin kusmaya özellikle neden olduğundan bu besin zehirlenmesinde kusma ön planda olabilir. Karın ağrısı,ishal ve ateş de belirtiler arasındadır.Hastalık 24- 48 saat içinde kendiliğinden geçebilir.

Özel bir antibiyotik tedavisine gerek bulunmamaktadır. Kişinin kaybettiği sıvının yerine koyulması yeterlidir.

Bacillus cereus

Bakteriyel bir besin zehirlenmesi olup 30 dakika ile 15 saat içinde  zehirlenme belirtileri görülür.Bu zehirlenme türü de Staphylococ besin zehirlenmesinde olduğu gibi kısa sürede belirti veren bir zehirlenmedir.Belirtileri de Staphylococ zehirlenmesine benzer.

Kusma 30 dakika ile 6 saat içinde kendini gösterirken ishal 6 ile 15 saat içinde belirti verir.Uzun süre oda ısısında beklemiş  pilav ve pirinç ürünleri, soslar ve çorbalar  en sık etken olan besinlerdir.Kimi zaman ölümcül  şekilde seyredebilir.Çoğunlukla hastalık 24 saat boyunca sürer. 

Clostridium perfringens 

Belirtilerin görülmesi etkenin alınmasından 8 ile 16 saat sonra görülür.Bakteri türü olup hızlı belirti veren besin zehirlenmelerinden biridir.

Uygun olmayan sıcaklıklarda pişirilmiş gıdalar sıklıkla zehirlenmeye yol açan etkenlerdir.Bu ürünlerin pişirildikten sonra saklanmalarındaki hatalar da zehirlenmeye sebep olabilir.Pişirmeden sonra, düşük sayılarda organizma içeren gıdalar, soğutma ve depolama esnasında, gıda zehirlenmesi yapacak seviyeye ulaşır.

Etler, et suyu, güveç ve soğumayı önleyen tabak ve kaplarda uzun süre muhafaza edilmiş besinler zehirlenmelerden sorumlu olabilir

Clostridium botulinum 

Belirtilerin görülmesi 12 ile 72 saat gibi kısa süreler olan ciddi ve son derece tehlikeli ve Clostridium botulinum bakterisine bağlı gelişen bir besin zehirlenmesidir.

Ev yapımı konserveler düşük asitli, konserveler, özensiz hazırlanmış konserveler, tütsülenmiş ve füme balık, tuzlanmış balık, alüminyum folyoda pişirilmiş patates, ılık sıcaklıkta uzun süre bekletilen gıdalar olası zehirlenme etkenidir.Hastalığa ve ciddi tabloya bakterinin salgıladığı Botilinum toksini sebep olur.

Söz konusu toksin sinir sistemini tutar. Solunumu bloke ederek ölümle sonlanabilen ciddi etkiler yapabilir.

Listeria

Belirtilerin görülmesi 9 ile 48 saat arasındadır. Bir bakteri türüdür.Pastörize olmayan süt, sosisli sandviç, peynir, kontamine su ve topraktan bulaşabilir.

Norovirusler (Norwalk-benzeri virüsler)

Temastan 12 ile 48 saat sonra belirti veren  besin zehirlenmesidir.Kontamine  su ve kabuklu deniz hayvanlarından hazırlanan gıdalarla bulaşır. Gıda sektöründe ve üretimde çalışan kişiler de bulaş için potansiyel risk etmenidir.

Shigella

Etkenin alınmasından 24 ile 48 saat sonra belirti veren bakteriyel bir besin zehirlenmesi türüdür.Salatalar (ton balığı,patates,tavuk, makarna salatası vb), çiğ sebze, süt ürünleri, kümes hayvanları,deniz ürünleri bulaşa neden olan başlıca gıda türleridir.

Dışkıyla kontamine olmuş kirli içme suları da bulaş da etkindir.Gıda sektöründe çalışan kişilerin hijyen kurallarına dikkat etmemesi de enfeksiyonun yayılımına sebep olabilir.
Kimi zaman kanlı olabilen ishal, bulantı ve kusma, kramp şeklinde kendini  gösteren karın ağrıları başlıca belirtilerdir.

Salmonella

Etken alındıktan 6 ile 48 saat sonra belirtiler görülür. Salmonella bakterisi yol açmaktadır.Çiğ veya  az pişmiş kontamine et, kümes hayvanlarının yenmesi, süt ve süt ürünleri, salata sosları, kremalı tatlılar ve tatlı sosları, bozuk çikolata, hindistan cevizi sosları zehirlenme ve enfeksiyonun başlıca gıda kaynaklarıdır.

Gıda üretiminde çalışan kişilerin kullandıkları hijyenik olmayan kesme yüzeyleri (kesme tahtaları vb.), bıçak ve mutfak malzemeleri de bulaş etkenleri arasındadır.
Bulantı hissi, kusma, karın  krampları, ishal, baş ağrısı ve yüksek ateş de başlıca belirtileri arasındadır.Hastalık 3 gün ile 1 hafta arası sürebilir. Çoğu zaman tedavisiz de iyileşebilir.Ancak bazı ileri vakalar yapılacak gaita ve kan tahlilleri sonrası hastaneye yatırılıp antibiyotik tedavisi alabilirler.

Rotavirus

Virüs kaynaklı bir besin zehirlenmesi olup, etken alındıktan 1 ile 3 gün sonra belirtiler görülebilir.

Çiğ et ve hazır gıdalar zehirlenmeye etken olabilen başlıca gıdalardır. Hijyenik koşullara uymadan çalışan gıda çalışanları da bulaştan sorumlu olabilir.Kış aylarında daha sık görülmektedir.

Escherichia coli (E. coli) O157:H7  

Belirtilerin görülmesi 1 ile 8 gün arasındadır.E.coli'nin  O157:H7  adı verilen patojenin bir suşundan kaynaklanan besin zehirlenmesi türüdür.Bu suş özellikle sığır etinde bulunur.Bu nedenle kontamine olmuş sığır eti en önemli bulaş kaynağıdır.Bunun dışında süt ve süt ürünleri ile kirli içme suları zehirlenmeden sorumludur.

Campylobacter

Belirtilerin görülmesi 2 ile 5 gün arasıdır.Et ve kümes hayvanları bulaş ve zehirlenmeden sorumludur.Özellikle çiğ tavuk eti önemli bir risk faktörüdür.Bir çok sağlıklı tavuk bu bakteriyi ince bağırsaklarında taşımaktadır.

Çiğ süt de önemli bir bulaş etkenidir.Kontaminasyon hayvan dışkısının ete bulaşması ile olur ayrıca pastörize olmamış süt ve kontamine olmuş sular da enfeksiyona sebep olabilmektedir.
Özellikle Avrupa ülkelerinde en sık görülen ishal etkenlerinden biridir.Ateş( kimi zaman 40 dereceye kadar yükselebilen), yorgunluk hissi, kramp şeklinde karın ağrıları, baş ağrı ve kimi zaman kanlı da olabilen ishal en sık görülen belirtilerdir.Şikayetler 1 hafta içinde kendiliğinden de geçebildiği gibi kimi zaman antibiyotik ve destek sıvı tedavisine gerek duyulabilir.

Giardia lamblia 

Besin zehirlenmesine yol açabilen bir parazit türüdür.Belirtilerin görülmesi temastan sonraki 1 ile 2 hafta arasındadır.Kirli ve kontamine içme suları kaynaklı bulaş daha sıktır. Ancak özellikle  kirli sularla yıkanmış gıdalar (salata ve sebzeler) besin zehirlenmesi sebebidir. Gıda sektöründe çalışanların hijyen kurallarına uymadan çalışması da enfeksiyon görülme sıklığını arttırmaktadır.Gelişmekte olan ülkelerde daha  sık görülür.

Uzun süren ishaller bebek ve yeni doğanlarda kimi zaman ölümle sonlanabilen dehidratasyona yol açabilir.

Hepatit A (HAV)

Belirtilerin görülmesi ortalama 30  gün olup bulaş sonrası en geç belirti veren besin zehirlenmesi türüdür.Kontamine su, çiğ besinler ve hijyen kuralarına uymayan gıda işleyicileri  tarafından yayılabilir.Ani çıkan ateşi bulantı, iştahsızlık,karın bölgesinde rahatsızlık hissi, keyifsizlik, halsizlik ile başlar.

Bir kaç gün sonra ise sarılık belirtileri görülebilir.Özellikle çocuklarda klinik olarak fazla belirti vermeden de geçirilebilir.HAV enfeksiyonu olan insanların dışkısından atılır.Bu virüsle kontamine olmuş su ve gıdalarla hastalık ve besin zehirlenmesi gelişebilir.Kanda ELİSA testi ile HAV IG M saptanması ile tanı koyulur.Kabuklu deniz hayvanları, meyve ve meyve suları, süt ürünleri, salata ve çiğ sebzeler,buzlu içecekler sıklıkla bulaşlardan sorumludur.Gıda sektöründe çalışanların hijyen kurallarına dikkat etmeyerek çalışması da bulaş da rol sahibidir.

Besin Zehirlenmelerinde Diyet Nasıl Olmalı, Neler Yenmeli Neler Yenmemelidir?

İshalde diyet çok önemlidir. Tüketilen gıda ve sıvıların özenle seçimi iyileşmeyi kolaylaştırır.İshal diyetinin temel amacı kişinin kaybettiği su ve elektrolitin yerine konmasıdır.Bununla birlikte enerji ve besin ihtiyacı karşılanması ve bağırsakların çalışma hızını artıran posalı besinlerin azaltılması hedeflenmelidir.İshalde  posasız ve yağsız gıdalar tercih edilmelidir. Posa içeriği yüksek çiğ sebze ve meyveler, kuru baklagiller ise tercih edilmeyecek ürünlerdir. 

İshalde tüketilmesi önerilen gıda ve içecekler:

Yağsız makarna ve pirinç pilavı, pirinç lapası, yoğurt çorbası, yağsız beyaz peynir, yoğurt, muz, şeftali, havuç, haşlanmış patates ve patates püresi, haşlanmış yağsız et ve tavuk, yağsız ızgara köfte önerilen başlıca gıdalar arasındadır.Gıdalar haşlama ve fırında pişirme yöntemi ile hazırlanmalıdır.Tuzlu ayran, bol su, açık çay ise tüketilmesi önerilen sıvı türleridir.

İshalde  tüketilmesi  önerilmeyen gıda ve içecekler:

Kuru yemişler, şeker ve şekerli yiyecekler, çikolata,,kaymak,mayonez, tereyağ). Sosis, sucuk, pastırma gibi şarküteri ürünleri
Şerbetler, şekerli içecekler,kayısı suyu, alkollü içecekler

Besin Zehirlenmesinde Laboratuvar Tanısı Nasıl Olmalıdır?

Besin zehirlenmelerinde etken mikroorganizmayı saptamak için duyarlı mikrobiyolojik tahlil yöntemlerine ihtiyaç vardır.Gaita mikroskopisi, tam kan sayımı, bazı biyokimyasal tahliller, gaita kültürü ve çeşitli serolojik tanı yöntemleri çoğu zaman tanıda yeterlidir.

Besin zehirlenmesine yol açan etken konusunda laboratuvar tanısı koyulduğunda buna uygun tedavi de planlanacaktır.
Aynı zamanda bağırsak florasını düzenleyen bazı ilaçlar da besin zehirlenmesi tedavisinde önemli yere sahiptir.

Besin Zehirlenmelerinde Tedavi nasıl olmalıdır?

Besin zehirlenmesi tedavisinde esas hedef ishal ve kusmayla vücudumuzun kaybettiği sıvı, elektrolit ve mineralleri karşılamak ve yerine koymak olmalıdır.

İshali durduran ve kesen ilaçlar ise doktor önerisi olmadan asla tercih edilmemelidir.İshali bu tür ilaçlarla durduğunda  besin zehirlenmesine yol açan mikroorganizma ve etkenlerin dışarı atılmasında  sorun olur ve bu zararlı maddeler vücudumuzda kalır.İshal ve kusma gibi vücud reaksiyonlarının temel amacı aslında zehirlenmeye sebep olan  unsurları vücudun dışına tahliye etmektir.

Bol sıvı tüketilmesi en uygun çözümdür. Ağızdan beslenmenin olmadığı ağır vakalarda ise kişi hastaneye yatırılarak damar yoluyla sıvı ve beslenme ihtiyacı karşılanmalıdır.Bununla beraber zehirlenmeye etken mikroorganizma izole edilir ve tanısı koyulursa gerek  görüldüğünde patojen mikroorganizmayı vücudumuzdan bertaraf etmek hedeflenmelidir.

Bu konuya dair bir sorunuz varsa siz de uzmanlarımıza 7/24 Soru sorabilirsiniz. Soru sormak için buraya tıklayın.